08 ธ.ค. เทคโนโลยี GIS เครื่องมือสำคัญสู่การจัดการดินเสื่อมโทรมอย่างเป็นระบบ

ดินคือทรัพยากรพื้นฐานที่หล่อเลี้ยงความมั่นคงด้านอาหาร ชุมชน ระบบนิเวศ และเศรษฐกิจของประเทศ แต่ในปัจจุบัน มากกว่า 75% ของพื้นที่เกษตรไทยกำลังเผชิญปัญหาดินเสื่อมโทรม ทั้งจากการใช้ซ้ำต่อเนื่อง การชะล้างหน้าดิน ดินเค็ม ดินกรด หรือการสูญเสียอินทรียวัตถุที่ดินไม่มีเวลาได้ฟื้นตัวอย่างเพียงพอ ปัญหาเหล่านี้ไม่ได้สะท้อนเฉพาะ “ผลผลิตการเกษตร” ที่ลดลง แต่ยังเชื่อมโยงไปถึงความมั่นคงอาหาร คุณภาพน้ำ ระบบนิเวศ ป่า และชุมชนในระยะยาว จึงไม่ใช่เพียงปัญหาดิน แต่คือความมั่นคงของประเทศในอนาคต

ประเทศไทยได้กำหนดเป้าหมายสำคัญสู่ Land Degradation Neutrality (LDN) หรือ การลดพื้นที่ดินเสื่อมโทรมให้เป็นศูนย์ ซึ่งต้องอาศัยทั้งข้อมูล ความแม่นยำ และระบบติดตามผลที่ตรวจสอบได้

ในช่วงปลายฝนต้นแล้ง ดินบางพื้นที่เริ่มแตกระแหง การมองด้วยตาอาจไม่เพียงพอ นี่คือช่วงเวลาที่ “เทคโนโลยีภาพถ่ายดาวเทียมและ GIS” เข้ามามีบทบาท เพื่อทำให้ ดินพูดได้ และบอกเราอย่างเป็นรูปธรรมว่า ที่ไหนกำลังอ่อนแอ ที่ใดเสี่ยงเสื่อมโทรม และควรเริ่มฟื้นฟูตรงจุดไหนก่อน

รู้ต้นตอปัญหาเพื่อจัดการได้ตรงจุด: บทบาทของ GIS ในการอ่านภูมิสารสนเทศของดิน

การแก้ปัญหาดินเสื่อมโทรมเริ่มต้นจากการ “เข้าใจพื้นที่จริง” ว่าดินถูกใช้อย่างไร เปลี่ยนแปลงแบบไหน และมีศักยภาพอะไร GIS ทำให้หน่วยงานสามารถมองเห็นภาพรวมและวางแผนจัดการพื้นที่อย่างแม่นยำ โดยมีความสามารถสำคัญ ได้แก่

• วิเคราะห์และจำแนกการใช้ที่ดินจากภาพถ่ายดาวเทียม ทั้งเกษตร เมือง ป่า ชุ่มน้ำ ฯลฯ
• คาดการณ์แนวโน้มพื้นที่เสี่ยงดินเสื่อมโทรมจากข้อมูลหลายช่วงเวลา (Time-series)
• ติดตามความเปลี่ยนแปลงของที่ดินอย่างต่อเนื่อง เพื่อกำหนดพื้นที่เร่งฟื้นฟูและจัดลำดับความสำคัญเชิงนโยบาย

ผลลัพธ์คือ “ข้อมูลกลาง” ที่ช่วยให้รัฐสามารถจัดสรรพื้นที่ตามศักยภาพจริง ลดความเสี่ยงทางเกษตร และใช้ที่ดินอย่างคุ้มค่าสูงสุด

ฟื้นฟูได้อย่างถูกวิธี: GIS ช่วยให้รู้ว่าพื้นที่ไหนควรปลูกอะไร

เมื่อดินเสื่อมโทรม ปริมาณผลผลิตลดลง รายได้เกษตรกรหาย และสิ่งแวดล้อมเริ่มเสื่อมถอย การฟื้นฟูจึงไม่ใช่เพียงปลูกต้นไม้ลงบนพื้นที่ แต่ต้องอาศัยข้อมูลเพื่อเลือกวิธีฟื้นฟูที่เหมาะสมที่สุด

GIS ช่วยสนับสนุนหน่วยงานด้านเกษตรและทรัพยากรธรรมชาติให้ตัดสินใจด้วยข้อมูลจริง เช่น

• ประเมินสภาพดินในมิติ pH ความอุดมสมบูรณ์ โครงสร้างดิน และอินทรียวัตถุจากการสำรวจภาคสนามแบบมีพิกัด
• คาดการณ์ปริมาณน้ำฝน ความชื้น และความเชื่อมโยงแหล่งน้ำ เพื่อเลือกชนิดพืชที่ฟื้นดินได้ดีที่สุด
• วิเคราะห์ศักยภาพพื้นที่ปลูกป่าเศรษฐกิจเพื่อฟื้นดินควบคู่สร้างรายได้ชุมชน

สิ่งเหล่านี้ช่วยให้การฟื้นฟูดินไม่ใช่การ “คาดเดา” แต่เป็นการตัดสินใจจากข้อมูลจริงในมิติพื้นที่และเวลา

ฟื้นฟูโปร่งใส ตรวจสอบได้ และติดตามผลแบบ Real-time

ความสำเร็จของการฟื้นฟูต้องตรวจสอบได้ ไม่ใช่แค่เริ่มต้น แต่ต้องรู้ว่า “ดินดีขึ้นจริงหรือไม่” GIS ช่วยให้หน่วยงานติดตามความก้าวหน้าอย่างเป็นระบบ โปร่งใส และรายงานต่อสาธารณะได้ชัดเจนผ่านแผนที่ดิจิทัล

หน่วยงานสามารถ:

• ติดตามความคืบหน้าแบบ Real-time จากภาพดาวเทียมและข้อมูลสำรวจ
• ประเมินค่าดัชนีพืช (NDVI) และปริมาณพืชคลุมดินเพื่อสะท้อนสุขภาพดิน
• อัปเดทข้อมูลภาคสนามและวางแผนฟื้นฟูต่อเนื่องบนข้อมูลชุดเดียวกัน
• เผยแพร่ความก้าวหน้าโปร่งใสต่อประชาชน เปรียบเทียบภาพ “ก่อน–หลังการฟื้นฟู” บนแผนที่ดิจิทัล

ก้าวสู่มาตรฐาน Land Degradation Neutrality ด้วยข้อมูลที่ขับเคลื่อนประเทศ

การฟื้นฟูดินไม่ใช่ภารกิจเชิงสิ่งแวดล้อมเท่านั้น แต่คือวาระแห่งชาติด้านเศรษฐกิจ ความมั่นคงอาหาร และคุณภาพชีวิตระยะยาว ด้วยเทคโนโลยี GIS การตัดสินใจของภาครัฐสามารถขับเคลื่อนไปสู่เป้าหมาย “ศูนย์พื้นที่เสื่อมโทรม” ได้อย่างมั่นคง โปร่งใส และตรวจสอบได้

เมื่อข้อมูลดินถูกรวบรวม วิเคราะห์ และสื่อสารอย่างเป็นระบบ การฟื้นฟูจึงไม่ใช่เพียงการปลูกต้นไม้เพิ่ม แต่คือการ “คืนชีวิตให้ผืนดินไทยอย่างยั่งยืนจริง

.